موقعیت جغرافیایی

استان مازندران به دلیل داشتن جلگه ها، علفزارها، بیشه ها، جنگل های هیرکانی همراه با صدها گونه گیاه منحصر به فرد و نیز آب و هوای متنوع در سواحل شنی و کوهستان های ناهموار و پوشیده از برف البرز از شرایط خاص جغرافیای در کشور و حتی در جهان برخوردار است. این استان به وسیله رشته کوه های البرز که به صورت ديواري مرتفع در مسافتي طولاني، خط ساحلي و جلگه هاي كناره اي درياي مازندران را پوشانده، محصور شده است.
استان مازندران از نظر موقعیت و وضعیت طبیعی به دو ناحیه كوهستاني در جنوب و جلگه اي و ساحلی در شمال تقسيم شده است. ناحیه کوهستانی استان، مشتمل بر قسمتی از البرز غربی و البرز شرقی است که این رشته کوه ها خود، دارای رشته کوه های فرعی از جنوب به شمال و یا به موازات دریا هستند. بلندترین قله های مازندران شامل: باد کوه، کوه چنگی و کوه سفید درشهرستان ساری می شوند. اما قله های بلند دیگری هم وجود دارند که به موازات دریا کشیده شده اند و عبارتند از: تخت سلیمان در جنوب شرقی شهرستان تنکابن، قله شور، کلار آباد و سیاه رنگ در شهر ستان نوشهر.
ناحیه جلگه های ساحلی استان ، که در دوره کواترنری و در عصر یخچالی و  بین یخچالی به وجود آمده اند بیشتر تحت تاثیر شرایط آب و هوایی و نوسان شدید در سطح آب در حدفاصل نوار ساحلی دریای مازندران و کوهپایه های شمالی البرز بوده اند. همچنین از عوامل دیگری که در پیدایش و گسترش جلگه های ساحلی استان تاثیر داشته اند می توان به عواملی از قبیل: میزان آب رودها ، وسعت حوزه رودها، شیب بستر رودها، مقاومت سنگ ها و عمق دریا اشاره کرد.
شرایط اقلیمی استان مازندران تحت تاثیر عرض جغرافیایی، ارتفاعات البرز، ارتفاع از سطح دریا، دوری و نزدیکی به دریا، وزش بادهای محلی و منطقه ای، جابجایی توده های هوای شمالی و غربی و حتی پوشش متراکم جنگلی قرار دارد و همین عوامل باعث پیدایش دو نوع آب و هوا در منطقه شده است. آب و هوای معتدل خزری که در تابستان ها گرم و مرطوب و در زمستان ها معتدل و مرطوب است. آب و هوای معتدل کوهستانی که زمستان های سرد با یخ بندان و تابستان های معتدل و کوتاه دارد.
گذشته از موارد ذکر شده؛ استان مازندران به دلیل همسایگی با سرزمین پهناور سیبری، دریای مدیترانه ، دریای خزر و نیز فلات مرکزی ایران، در طول فصول مختلف سال در مسیر توده های هوای متعددی قرار می گیرد که به شرح زیر است:
- توده هوای قطبی قاره ای: این توده هوای سرد و خشک با عبور از سطح دریای خزر ضمن جذب رطوبت و گرما، ناپایدار شده و باعث بارش های قابل توجهی به ویژه در فصل پاییز در استان می شود.
- توده هوای قطبی دریایی: از اقیانوس اطلس شروع شده و بعد از عبور از مسیرهایی چون: جنوب اروپای شرقی از راه دریای سیاه به شرق مدیترانه وارد شده و پس از عبور از ترکیه از سمت شمال غرب وارد ایران می شود.
- توده هوای آرکتیکی قاره ای: این توده هوا نیز از اسکاندیناوی شروع شده و بعد از عبور از روی اروپا و از دست دادن رطوبت ، دوباره پس از جذب رطوبت از دریای سیاه از طریق ترکیه وارد نوار شمالی ایران می شود. این سه توده هوا باعث به وجود آمدن  دوره هوای سرد در منطقه می شوند.
اما در مقابل این سه توده هوا، توده هوای حاره ای اروپایی قرار دارد، در منطقه باعث به وجود آمدن دوره هوای گرم می شود. این توده هوا، از جزیره ازروس اقیانوس اطلس آغاز شده و بعد از عبور از راه دریای مدیترانه و جنوب اروپا وارد بخش شمال ایران می شود. گاهی هم از طریق شمال آفریقا و عربستان، نواحی جنوب و مرکز ایران را تحت تاثیر قرار داده و به شمال نفوذ می کند و به هنگام رسیدن به دریای مازندران از این دریا رطوبت کسب می کند و باعث بارندگی در سواحل جنوبی می شوند.
همچنین؛ در دامنه شمالی البرز از خط ساحلی دریای مازندران تا قله های مرتفع، بر حسب افزایش ارتفاع، پوشش گیاهی متنوعی به صورت نوارهای مشخص به وجود آمده که باعث پیدایش دونوع پوشش گیاهی جنگل و مرتع شده است.
جنگل : جنگل های انبوه خزری که از غرب تا شرق استان و از جلگه ساحلی تا ارتفاعات ۲۵۰۰ متری به صورت نواری، دامنه شمالی البرز را فرا گرفته با جهت شمالی، جنوبی، غربی و شرقی و نیز بر حسب تغییر شرایط محلی مانند آب و هوا، ارتفاع، جنس خاک و سنگ ها و شیب دامنه ها، باعث تغییر گونه های گیاهی مشخصی می شوند. در این جنگل ها غلبه با درختان پهن برگ ودرختان سوزنی برگ است. در قسمت های بالای دامنه ها شرایط رویش گونه های درختی محدود شده و پوشش گیاهی به چمنزارهایی همانند چمنزارهای آلپی اروپا تبدیل می شود که در بهارو تابستان سبز می شوند. امروزه به علت رشد جمعیت، توسعه کشاورزی و بهره برداری فزاینده،از وسعت جنگل کاسته شده و حد شمالی آن نیز به کوهپایه های البرز محدود گردیده است. جنگل های استان از درخت های متنوعی تشکیل شده است که مهم ترین آنها عبارتند از: مازو، ممرز، آزاد، انجیری، توسکا، زبان گنجشک، شاه بلوط، شمشاد، افرا، نمدار، نارون و راش.
مرتع : مراتع استان را چمنزارهای کوهستانی، گیاهان زیر جنگل و گیاهان استپی تشکیل می دهند، این مراتع بر حسب ارتفاع و فصل مورد استفاده قرار می گیرند. مراتع ییلاقی به صورت چمنزار در ارتفاعات البرز، در بالای حد جنگلهای سوزنی برگ گسترش دارند و در فصل تابستان مورد استفاده دام داران استان قرار می گیرند.
علاوه بر این ها؛ استان مازندران به دليل موقعيت جغرافيايي و شرايط اقلیمی، مجاورت دريا با كوه، وجود درياچه هاي فصلي، تنوع پوشش گياهي و آب وهوايي ، دارای زندگي جانوري متنوعي است، به طوری که این شرایط مجموعه اي از جانوران كوهستاني، جنگلي، جلگه اي واستپي توام با پرندگان بومي مهاجر و آبزيان، شرايط زيستي متنوعي به وجود آورده است. پستانداراني از قبيل گراز، پلنگ، گربه وحشي، آهو، ميش، قوچ، خرس، شغال، گرگ، گوزن و پرندگاني مانند: شاهين، قرقاول، عقاب، كبك و خزندگاني چون: مار، لاك پشت در این منطقه زندگی می کنند. در درياي مازندران و دهانه رودهاي آن، انواع ماهيان استخواني و غضروفي مثل ماهي سفيد، كپور، سوف، ماش، اورنج و ماهيان خاوياري يافت مي شوند كه زير نظر شركت شيلات شمال اداره مي شود.
دریای مازنداران یا کاسپین، بزرگ‌ترین دریاچه جهان است. این دریا با وسعتی حدود ۰۰۰, ۴۳۸ كیلومتر مربع، بزرگترین دریاچه جهان به شمار می رود و در بین كشورهای ایران، روسیه، تركمنستان، قزاقستان و آذربایجان واقع شده است. دریاچه دایمی ولشت یا سما که در شمال غربی مرزن آباد شهرستان چالوس قرار گرفته، یكی دیگر از منابع آبی طبیعی است كه از جوشش چشمه‌های اطراف تشكیل شده و از جاذبه‌های گردشگری استان است.
بیشتر رودهای جاری در مازندران دایمی هستند. این رودها در نواحی كوهستانی در فصل زمستان واوایل بهار پر آب و در تابستان كم آب و گاهی خشك است. از رودهایی مهم استان می توان: رودهای هراز، چالوس، تجن، تالار و بابل را كه به دریای مازندران می ریزند ، نام برد. از دیگر منابع آب این استان دریاچه‌های كوچك محلی است كه به هنگام طغیان رودها در قسمت هایی كه سطح آب‌های زیرزمینی بالا است به وجود می آید و برای كشاورزی، صید و شكار مورد استفاده قرار می گیرد.

پیشینه تاریخی

اقوام و زبان

موقعیت اجتماعی و اقتصادی

جغرافياي اقتصادي استان مازندران به لحاظ داشتن جنگل، دريا، زمين و خاك حاصلخيز، داراي منابع فراوان و سرشار از ذخاير معدنی است. اقتصاد استان بيشتر بر پايه كشاورزي، دامداري، باغداري، زنبورداري، صيادي و صنايع دستي است. كشاورزي در اين ميان از اهميت بيشتري برخوردار است. محصولات رايج كشاورزي در استان عبارتند از: شالي، گندم، جو، عدس، ارزن، سيب زميني، يونجه، پنبه، صيفي جات، نيشكر، لوبيا، پياز و برنج. از میان این محصولات، برنج از جمله محصولات كشاورزي است كه به آب فراوان و هواي گرم و مرطوب نياز دارد و به همین دلیل كل منطقه جلگه اي استان زير كشت برنج مي رود.
در بخش دام داری می توان به انواع دام مانند گاو، گوسفند، اسب، بز، قاطر و طيور نيز اشاره کرد. حيوانات قابل شكار نيز عبارتند از قوچ، خرگوش، خوك، خرس، كبوتر، قمري، كبك، تيمو، قرقاول، اردك سرسبز، غاز، چنگر، خوتكا.خاويار مازندران به دليل كيفيت بالا، در بازارهاي جهاني از اهميت ويژه اي برخوردار است.
عمده كالاهاي صادراتي مازندران درحال حاضر از اين قرارند: انواع مركبات، برنج، پنبه، سويا، روغن نباتي، فرآورده هاي شيلاتي، خشكبار، بيسكويت، كمپوت، نارنگي، رب گوجه فرنگي، كيوي، صنايع دستي مثل گليم و جاجيم، صنايع چوبي یعنی مبلمان، صابون رخت شويي، آلفا سلولز یا لايه هاي جذب رطوبت، انواع قالب و قطعه، اكسيد روي، خدمات فني و مهندسي انواع چراغ هاي روشنايي، مواد معدني و مصالح ساختماني در مازندران.
از بین صدها مركز توليد صنعتي، تعدادی از این مراکز به امر صادرات می پردازند كه مهم ترین آن ها شامل: صنايع چوب و كاغذ مازندران، گروه صنعتي بهپاك، كاله، فرش، شركت صنعتي و معدني تميشه سنگ، صنايع فولاد، افشره، مديريت توليد برق نكا، سيمان مازندران، آمل فولادين و آب معدني آملو است.
بد نیست اشاره کرد؛ صنايع چوب و كاغذ مازندران، ره آوردي ملي - صنعتي است كه به عنوان بزرگ ترين توليد كننده كاغذ از چوب در خاورميانه شناخته شده است.
استان مازندران، همچنین با برخورداري از معادن مناطق كوهستاني گوناگون نقش مهمي در اقتصاد استان دارد. از مهم ترين معادن استان ذغال سنگ كك و حرارتي، سرب و روي، پوكه معدني واريزه كوهي، سنگ گچ، سنگ آهك و لاشه، سنگ مرمريت، فلورين، باريت، سنگ گرانيت و چيني، سيليس و خاك پيت را مي توان نام برد.
صرف نظر از فعالیت های کشاورزی و دام داری؛ استان مازندران دارای صنايع دستي و رشته هاي گوناگون شامل سفال گري، مصنوعات چوبي اعم از لاك تراشي، منبت و معرق، انواع بافته ها از جمله قالي،گليم، جاجيم، چادر شب و جوراب و گونه هاي مختلف سوزن دوزي و غيره در قالب كارگاه ها و تعاوني ها فعاليت مي كنند.

سوغات

جاذبه های طبیعی – گردشگری

آمل : آبشار ملک بهمن در جاه هراز، آبشار شاهان دشت، آبشار یخی، آبشار آلامل، آبشار پرومد، آبشار شیخ علی خان، آبشار سنگ درکا، آبشار قلعه دختر، آبشار آب مراد لاسم، آبشار انگمار لاسم، آبشار دو کوهک، آبشار پلاس، آبشار تمیره منطقه امیری، آب گرم لاریجان، آب گرم بایجان، آب گرم اسک، دره گل زرد، دره منظریه، دره استله سر جاده هراز، دریاچه سد لار، دریاچه دربوک، دشت دژمال امیری، دشت باقی مانده از دریاچه دریوک، حاشیه رود کم کلا، حاشیه رود پنجاب، حاشیه رود لاسم، چشمه آب معدنی استراباکو قلابن، چشمه آب معدنی پرسم آمولو، چشمه آب معدنی گرو کلرد، چشمه آب معدنی گرم رود، چشمه آب معدنی بلیران، چشمه های آب سرد آبشار فصلی اسپه اره کرسنگ، غار اسک، غار دیو سفید، غار سیاه پور امیدی، غار گل زرد پلور، منطقه ییلاقی لاسم، منطقه ییلاقی چلاو، منطقه ییلاقی لاریجان.

بابل : آبشار تیرکن، آبشار هفت آبشار، آبشار کیمون، آب گرم آرزو، سواحل دریای خزر، دریاچه کامی کلا، دریاچه آب بندان رمنت، جنگل لفور، جنگل شیاده، جنگل بابل کنار، جنگل بزچفت، حاشیه رودخانه باب رود، حاشیه رودخانه آقا رود، حاشیه رودخانه سجاد رود، منطقه ییلاقی شیخ موسی، منطقه ییلاقی فیل بند، منطقه ییلاقی شالینگچال، منطقه ییلاقی ورزنه.

بهشهر : آبشار اسپه او، آبشار سمبی در روستای یخکش، آبشار سنگ نو، استخر طبیعی روستای کلا، پارک جنگلی پاسند رز، تالاب میانکاله، چشمه کینوا، چشمه توسکا، چشمه عبدالهی، ساحل گلوگاه در بهشهر، سواحل دریای زاغ مرز، طبیعت روستای پرکلا، منطقه شکار ممنوع و پارک ملی پابنداز، منطقه شکار ممنوع هزار جریب.

تنکابن : آبشار فرهاد جوی، آبشار بن چشمه، آبشار ماهی وزان، آب گرم معدنی فلک ده، آب گرم سه هزار معروف به گرمای حضرت سلیمان، پارک ملی خشکه داران، پارک سی سرا در سلمان شهر، پارک جنگلی چال دره، دریاچه بلور، دریاچه هزار کوه، دشت دریاسر، چشمه آب معدنی شلفت ، چشمه کیله سه هزار ، چشمه ولگ میال، چشمه دیوخانی، چشمه کارکوه، شکارگاه نرگس کوه، شکارگاه نوار کوه، شکارگاه اکر، شکارگاه پیله کوه، طبیعت دوهزار تنکابن، طبیعت منطقه فرهاد جوی، طبیعت دامنه کوه بلور یا شاه سفید کوه، غار دانیال، قله سیالان، قله مازوچال، قله شاه رشید، منطقه ییلاقی سه هزار، منطقه ییلاقی سه هزار، منطقه ییلاقی نوشا.

چالوس : آبشار اکاپل، آبشار هریجان، آبشار بارینگنون، آب گرم معدنی پیش ترک در روستای رودبارک، آب گرم معدنی داریو در روستای برار، آب گرم کندوا در روستای آنگوران، آب گرم لله جار، آب گرم روستای دلیر در کلاردشت، بلوار دریا در چالوس، بوستان جنگلی فین، پارک جنگلی چالوس، پار جنگلی نمک آبرود، پارک شهدای غرب مازندران، دریاچه ولشت، دریاچه سد دریوک، حاشیه نهر ملک جوب، حاشیه رودخانه چالوس، حاشیه رودخانه سرد آب رود، طبیعت روستای رودبارک در کلاردشت، طبیعت دهستان کوهستان، طبیعت منطقه کلاردشت، غار یخ مراد، غار دیو کولی، غار دیو غار، قله علم کوه، قله تخت سلیمان، مرداب کندوچال.

رامسر : آبشار ازارک در سنگ پشته، آبشار هیسیان، آبشار چاردر، آبشار خشکا، آبشار لج و میج، آبشار ریزش براز، آبشار راشمه، آبشار احسینه، آب گرم های معدنی رامسر، آب معدنی چشمه سادات محله در منطقه سخته سر، بوستان جنگلی صفا رود، دامنه کوه قلعه بند، دامنه کوه ایلمیلی، جنگل دالخانی، چشمه آب معدنی آب سیاه، غار بام بامه، قله مارکوه، طبیعت روستای جواهر ده، طبیعت منطقه گرسماسر.

ساری : آبشار داراب کلا، پارک رودخانه تجن، پارک جنگلی شهید زارع، پارک جنگلی میرزا کوچک خان، پناهگاه حیات وحش دشت ناز، پناهگاه حیات وحش سمسکنده، سد سلیمان تنگه، غار هیلدو.

قائم شهر : بوستان ساحلی رودخانه تلار، پارک جنگلی تلار، پارک آفتاب، دریاچه گل پل، چشمه آب معدنی هزارون، جنگل کلوس، جنگل روستای کوتنا، حاشیه رودخانه تلار، حاشیه رودخانه سیاه رود، طبیعت روستای مله.

نکا : آبشار دوزده، آبشار زنگت، آبشار لیمونده، آبشار چناربن، تالاب لپو، دریاچه طبیعی استخر پشت، حاشیه رودخانه زارم رود، حاشیه رودخانه مهربان رود، چشمه آب معدنی قر مرض، سواحل زاغ مرز، منطقه جنگلی نهالستان چلمردی، منطقه جنگلی خیرآباد.

نور : آبشار آب پری رویان، آبشار حرم آب، آب گرم لاویج، پارک جنگلی نور، پارک جنگلی چمستان، پارک جنگلی کشپل، دامنه کوه لوس، دریاچه الیمالات، دامنه کوه سور، جنگل میان بند، جنگل افراسن، جنگل لاویج، چشمه چمستان،سواحل دریایی نور، قله سوز دار، طبیعت شهر پایدشت یا آهودشت، منطقه ییلاقی دونکوه.

نوشهر : بندر نوشهر، پارک جنگلی سی سنگان، پارک جنگلی خانیکان، پیست کارتینگ، روستای ساحلی – جنگلی نجارده، روستای کوهستانی بندپی بخش کجور، غار قندیلی خاچک، دریاچه خضر نبی در روستای نیمور، پارک چلک، پارک فین، چشمه گردوک.

جاذبه های تاریخی 

آمل : آرامگاه ناصرالحق، آثاره راه‌باستانی هراز، آثار تاریخی دشت دژمال، امامزاده عبدامناف، امامزداده محمد قریشی، امامزداه عباس شهنه‌کلا، بازار قدیم آمل، برج قدیمی امیری، بقعه شمس طبرسی، بقعه میربزرگ، بقعه شمس آل رسول یا آتشکده، بقعه میرحیدر آملی، پل دوازده چشمه، پل پلور به لار، پل فلزی معلق، دخمه سنگی کافر کلی در رینه، راه باستانی تنگه بند بریده و تصویر حجاری شده ناصرالدین شاه و یارانش بر روی سنگ، حمام شاه عباس، ساختمان دارایی، غار باستانی آب اسک، غار باستانی پلمون، قدمگاه خضر، قلعه کهرود، قلعه دختر پلور، قلعه ملک بهمن ۱، قلعه ملک‌بهمن شاهندشت، کاروانسرای سنگی و کوهستانی پلور، کاروانسرای گمبرج، مسجد جامع، مسجد امام حسن‌عسگری، نقشه برجسته شکل سیاه.

بابل : آرامگاه درویش فخرالدین، آرامگاه درویش علم بازی، امام زاده محمد مشهد سرا، بازار ماهی فروشان، برج دیدبانی کاخ بابل، بقعه امام زاده قاسم، بقعه آمام زاده عبداله (ع)، بقعه سلطان محمد طاهر، بنای طاهر مطهر، بنای هفت در بابل، پل محمد حسن خان، تپه بنگر کلا، تپه قلعه کتی احمد، تپه کوتر دین، تپه کپور چال، تپه عیسی کتی، تپه دینه سرپایین رمنت، تکیه پیر علم، تکیه روستای مقری کلا، حمام قدیمی میرزا یوسف، ساختمان شهربانی، موزه بابل، ساختمان پست، سقاخانه شیاده، قلعه کتی ابوالحسن کلا، کاخ شاپور، گنبد سرست، مجموعه بناهای نجفی، مسجد جامع، مسجد چهر سوق بابل، مقبره امام زاده علی، مقبره حاج شیخ موسی.

بهشهر : کاخ صفی آباد، کاخ چشمه عمارت، بنای تاریخی چشمه عمارت، غار تاریخی هوتو، غار تاریخی کمربند، غار تاریخی کمیشان، دریاچه عباس آباد، جزیره بارعام عباس آباد، باغ های تاریخی عباس آباد بهشهر، تپه همایون، کاخ عباس آباد، تپه تاریخی گوهر تپه، آتشکده کوسان، قلعه شاه نشین در روستای آسیابسر، بقعه امیر کمال الدین، بقعه امیر جمال الدین در روستای آسیاب بسر، قلعه پلنگان، خانه احمدعلی خان هزار جریبی، خانه قدیمی کاردلی در روستای رستم کلا، مجموعه عمارت افغان نژاد در روستای قره تپه، عمارت سیامی در روستای گرجی محله، پل سیکا.

تنکابن : امام زاده درویش ماهرو، امام زاده ایوب پیغمبر، امام زاده ابوالقاسم تنکابن، امام زاده سید ابوالحسن الموید باله، امام زاده قاسم، بقعه سید ابوجعفر ثانوی، پل آجری قلعه گردن، پل لپاسر ، پل حسن کلایه ، پل چشمه کیله ، راه مالرو تنکابن ، ساختمان شهربانی تنکابن، ساختمان ژاندارمری، ساختمان حاج خلیلی، قلعه نوشاه، قلعه کتی، قلعه هاله کله، قلعه بهکله، قلعه سیاورز خرم آباد تنکابن، قلعه رودپشت، قلعه لشکرک، قلعه هلوکله، قلعه تنکا.

چالوس : امام زاده زکریا، امام زاده حقانی، استراحتگاه رضا خانی، بقعه امام زاده فضل، بقعه امام زاده فاضل، بقعه سید محمد، بنای نهارخوران کندوان، پل زغال، پل فلزی چالوس، تونل سنگی، تونل کندوان، راه سنگ فرش، عمارت شاه چشمه، کاروانسرای سنگی پای قله کندوان، کاروانسرای سر قله کندوان، کاخ اجابیت، کاخ چایخوران، مجموعه بناهای دیوانی کلاردشت، هتل نیمه تمام دوره پهلوی.

رامسر : غار تاریخی گرگر لوکا، غار تاریخی یاغی لوکا، غار تاریخی شب پره چال، قلعه شاه نشین در کوه قلعه بند، قلعه تاریخی گرسماسر، قلعه مارکوه، کاخ مرمر رامسر، مسجد آدینه، موزه تماشاگه خزر، هتل قدیمی رامسر.

ساری : آب انبار میرزا مهدی، آب انبار نو، امام زاده عباس، امام زاده جبار، امام زاده شاهزاده حسین، برج رسکت، برج سلطان زین العابدین، عمارت کهنه باغ شاه، عمارت نو باغ شاه، مسجد حاج مصطفی خان، عمارت کلبادی، حمام وزیری، دروازه بارفروش، دروازه گرگان، دروازه فرح آباد، دروازه نو باغ شاه، مجموعه تاریخی فرح آباد، بنای امام زاده یحیی، امام زاده صالح مرز رود.

قائم شهر : آستانه امام زاده مهدی، آرامگاه شیخ طبرسی، امام زاده اسماعیل، امام زاده یوسف رضا، امام زاده یحیی، امام زاده موسی در وسطی کلا، امام زاده صالح و امام زاده محمد در کوچک سرا، امام زاده سید ابوصالح، برج آرامگاهی سید محمد زرین نوایی، بقعه سید نظام الدین، تپه باستانی قلعه کش، تپه امام زاده کتی، تپه گردکوه، تپه یوزباشی، تپه افراکتی، تپه باستانی پریجا، تپه طالقان، پل افراکتی، پل آجری بالا تجن، پل آجری خرما کلا، پی قدیمی بالا رستم، حمام بورخیل ارطه، سقانفار ریکنده، سقانفار سید ابو صالح، ساختمان شهرداری.

نکا : امام زاده پنج تن امام، امام زاده عبداله اطرب، امام زاده یحیی سیکا، امام زاده ابراهیم، امام زاده قاسم، امام زاده شاهرضا لائی، تپه تاریخی نارنج باغ، پل آهنی رودخانه نکا، غار تاریخی کمیشان.

نور : امام زاده ابوطالب دونکوه، امام زاده طاهر مطهر کالج، امام زاده سبز علی شهر کلا، امام زاده صالح سوردار، امام زاده رضا کیا سلطان ناتل، امام زاده یوسف عباسا، امام زاده سیده خانم کپ سطی، قلعه پولاد بلده، خانه نیما یوشیج، بقعه سلطان احمد بلده، قلعه کجور، روستای تاریخی کالج، بقعه آقا ساه بالو زاهد.

نوشهر : امام زاده محمد در جاده نیرنگ نوشهر، امام زاده حمزه رضا در کشک سرا، امام زاده سید علی کیا سلطان، بازار روز نوشهر، موزه کندلوس.